Seksverslaving

Een verslaafde omgang met seks kan een op zichzelf staand probleem vormen. De persoon functioneert dan verder goed in het werk, in sociaal opzicht, als partner of als ouder. De seksuele relatie kan eveneens als plezierig ervaren worden, maar daarnaast is er een (vaak geheim) seksueel onderdeel dat geleidelijk onbeheersbaar wordt. Wat begint als een hobby of spannende afleiding, gaat steeds meer tijd, aandacht en energie opslokken. Internet, porno, masturberen, zappen, prostitutie of vreemdgaan: ze kunnen met mate, met wederzijds goedvinden en met plezier beleefd worden, maar ook uit de hand lopen en het normale leven gaan overvleugelen. Dat kan heel lang goed gaan: het gedrag is onweerstaanbaar maar men weet er een vorm voor te vinden die 20 of 30 jaar stabiel blijft. Sommige mensen zijn er goed in om een dubbelleven te leiden en het liegen vormt zelfs een deel van de kick. Wanneer echter de partner erachter komt, het geld opraakt, de politie in beeld komt, men een geslachtsziekte oploopt of er anderszins een kink in de kabel komt, valt het bouwwerk ineen en dat is vaak het moment dat huisarts of hulpverlening in beeld komt.

Seksverslaving kan ook deel uitmaken van een breder geheel aan problemen. Iemand kan op meerdere terreinen mateloos zijn: drank, pillen, drugs, eten. Er is dan sprake van meervoudige afhankelijkheid. We zien ook dat verslavingen elkaar opvolgen: iemand kan succesvol behandeld zijn voor eetverslaving, om twee jaar later een dwangmatige omgang met seks te ontwikkelen. Wat relatief vaak voorkomt, is dat de seksverslaving gemengd is met depressieve en/of angstige klachten. Het kip en ei probleem is niet eenvoudig: wordt men somber omdat de verslaving het leven dwars zit, of biedt de spannende seks een tijdelijke vluchtweg uit een depressie?

Bij de ernstiger, meer ontremde vormen van seksverslaving is er soms sprake van psychiatrische aandoeningen. Bijvoorbeeld persoonlijkheidsstoornissen, die zich kunnen uiten als een sterk manipulerende omgang met sekspartners of een gebrek aan inlevingsvermogen, geweten of respect. Veel en waarschijnlijk de meeste seksverslaafden zijn eigenlijk heel beheerst in hun verslaving: ze moeten van zichzelf vijf keer masturberen of vier uur internetten per avond, maar het geheel blijft stabiel en loopt niet uit de hand (zie bijvoorbeeld het portret '120.000 plaatjes'). De inhoud van de belangstelling verandert niet, wordt niet erger of grensverleggender - de verslaving is vooral: meer van hetzelfde.

Bij anderen is grenzen verleggen wel een thema: steeds heftiger films kijken, steeds extrémere prikkels zoeken, de kans op ontdekking steeds meer tarten. Wanneer het om strafbaar seksueel gedrag gaat (zoals bij exhibitionisme, seks met jongeren, geweld) kan men met justitie in aanraking komen. Bij zedendelinquenten is een dwangmatige omgang met seksualiteit eerder regel dan uitzondering.

Geheimhouding, een dubbelleven, moeten liegen tegen de partner of de baas: het is een veel voorkomend kenmerk. Veel seksverslaafden zijn meesters in het verbergen en het liegen. Soms is dit ook een deel van de spanning, al gaan de negatieve gevolgen van het liegen over het algemeen zwaar tellen. De ene leugen lokt namelijk de andere uit. Het liegen zet de relatie met de omgeving onder druk. Mensen die veel moeten liegen ervaren het normale leven soms als onecht: 'ze zouden eens moeten weten'. Intimiteit ervaren, echt open zijn met een partner kan niet meer wanneer er over een belangrijk stuk van het eigen leven gezwegen moet worden. Veel seksverslaafden menen oprecht dat zij hun partner niet tekort doen, omdat zij hun dubbellevens optimaal scheiden. Ze zijn ook vaak tegen zichzelf niet eerlijk. Ze bagatelliseren de gevolgen of kosten van hun gedrag, doen zichzelf beloften waarvan ze weten dat ze zich er niet aan zullen houden. Wanneer zij, aan het begin van een therapie, in een dagboekje bijhouden hoe vaak en op wat voor manier ze met seks bezig zijn, schrikken ze vaak van de tijd en energie die het hen kost.

In veel gevallen is er een patroon, waarbij het seksuele gedrag opgevolgd wordt door spijt, schuld, schaamte of zelfhaat. De spanning is weg, de aandacht is niet meer op een duidelijk doel gericht. Dit is de periode waarin men zich afvraagt waar men mee bezig is en waarin de goede voornemens gemaakt worden. Dat kan kortere of langere tijd goed gaan, tot de seksuele spanning weer oploopt en men voor de bijl gaat. Dat kan geleidelijk gaan of een reactie zijn op een onprettige gebeurtenis. Ruzie, depressieve gevoelens of teleurstelling kunnen als reden gevoeld worden dat men recht heeft op een seksuele beloning. Deze vicieuze cirkel is lastig te doorbreken.

Beide seksen kunnen op veel verschillende manieren in een dwangmatige seksbeleving belanden. Bij mannen gaat het vaker (maar niet exclusief) om een fixatie op seksuele gedragingen en fantasieën. Vrouwen komen wat vaker in een patroon terecht waarin ze, via seks, steeds maar bij de verkeerde mannen of de verkeerde emoties uitkomen (eerder liefdesverslaving dan de pure seks, al komt dat laatste wel voor). Een rode lijn, bij mannen en vrouwen, is dat ze proberen via seks iets op te lossen dat met seks niet goed op te lossen valt. Dat doen trouwens veel mensen wel eens, alleen blijven seksverslaafden in dat mechanisme steken.

De dynamiek van een seksuele verslaving is in mijn ervaring niet anders bij homo- of heteroseksuele mannen, al is er voor mannen die seks zoeken met mannen een hele infrastructuur aanwezig van clubs, ontmoetingsplaatsen en sites waarop men snel (binnen het uur) een sekspartner kan vinden.